تأملی بر دولت الکترونیک و ابعاد تعامل شهروندان با آن
در هزاره سوم یکی از مهمترین رویداد ها، پیدایش اینترنت و گسترش فراگیر آن در تمام عرصه ها بوده است، که با استقرار روزافزون آن و سایر وسایل ارتباطی زیر مجموعه IT، پدیده های جدیدی در زمینه های اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی پدید آمده است. دولت ها نیز در جهت استقرار اثربخشی و کارآمدی خود در تمامی عرصه ها، وارد حوزه های نوینی شدند که امروز دولت الکترونیک نام دارد. دولت الکترونیک مفهومی جدید در ادبیات فن آوری اطلاعات می باشد که عمر پیاده سازی آن به بیش از دو دهه نمی رسد. دولت الکترونیک مزایای مهمی برای شهروندان، مشاغل و دولت در سرتاسر جهان دارد؛ اگر چه هنوز در دوره نوجوانی به سر می برد ولی قابلیت های فراوانی را دارا می باشد. این مفهوم دارای دو بعد می باشد: بعد اول، بعد فنی آن می باشد که به دانش فن آوری اطلاعات و علوم مرتبط با آن بر می- -گردد؛ و بعد دوم، بیانگر ارتباط مفهوم دولت الکترونیک با رشته مدیریت دولتی و اداره حکومت می باشد. در این مقاله برآنیم تا پس از مروری کلی بر مفهوم دولت الکترونیک و گام های پیاده سازی آن، به مسأله مهم "نحوه تعامل شهروندان" با این چهره جدید دولت بپردازیم.
مقدمه
در اولین سال های قرن 21 که اقتصاد بسیاری از کشور ها همراه با انقلاب اطلاعاتی تغییر نموده است، بروز برخی تغییرات در عملیات دولت انکار ناپذیر است. به موازات پیشرفت بخش خصوصی در کسب و کار الکترونیکی و بازرگانی الکترونیکی، تغییراتی نیز تحت عنوان دولت الکترونیکی - که مربوط به اداره بخش عمومی کشورهاست – به وجود آمده است. تشکیل دولت الکترونیکی، ضروری ترین اقدام دولت ها برای کاربرد فناوری اطلاعات(IT) در جامعه است. زیرا از یک سو کارکردهای(IT) در فرآیند های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نمایان می شود و از سوی دیگر شهروندان به استفاده از ابزار دیجیتالی در تعاملات اجتماعی پیرامون شان پی می برند. در واقع دولت الکترونیک استفاده فناوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی به ویژه اینترنت در جهت ارائه خدمت به شهروندان با کمترین هزینه و رضایت مندی بیشتر می باشد. یکی از مهم ترین چالش های آینده، بازتعریف نقش شهروندان در دولت های جدید خواهد بود. همان گونه که در دوره های گوناگون تحول دولت، مانند ملوک الطوایفی و فئودالی، دولت های مدرن و دموکراسی جدید همراه با آن، کم رنگ شدن نقش نهادهایی مانند سلطنت و کلیسا در اداره دولت در غرب، هر یک باعث تغییر وظایف شهروندان می شده اند، انتظار می رود که تحولات دولت الکترونیک نیز این گونه تغییرات را به همراه داشته باشد. هدف این مقاله آن است که با مروری بر ادبیات این بحث، به دسته بندی در ابعاد این رابطه جدید «شهروند- دولت» بپردازد. ذکر این نکته لازم می باشد که این مقاله مدعی آن نیست که تمامی ابعاد تعامل این دو رکن جامعه را احصا نموده؛ بلکه در این مقاله به برخی از مهمترین های ابعاد تعاملی این دو پرداخته شده است.
تعریف دولت الکترونیک
دولت الکترونیک شامل استفاده از فن آوری های اطلاعاتی و ارتباطی برای تحویل خدمات دولتی به شهروندان و بنگاه ها می باشد. این کار مستلزم تحویل خدمات دولتی به شهروندان از طریق فرآیندهای سازمانی جدید و فن آوری های جدید می باشد. هدف دولت الکترونیک، در دسترس قرار دادن بیشتر خدمات دولتی، متمرکز ساختن بیشتر این خدمات بر مصرف کننده، مرتبط تر ساختن آنها بر شهروندان و پاسخگوتر ساختن نسبت به نیازهای آنها می باشد. همچنین به نظر می رسد دولت الکترونیک نقشی حیاتی در ارتقای بیشتر مشارکت شهروندان در رویدادهای مدنی و دموکراتیک باشد. همچنین دولت الکترونیک به منظور تسهیل، سبکی به هم پیوسته تر از دولت طراحی شده است. این امر به معنای پیوندهای ارتباطی افزایش یافته، روش های سازمانی همگون و مشارکت بین لایه های مختلف دولت، بخش های مختلف دولت، گروه های مرکزی و محلی دولت و گروه های دولت با سایر سازمان های اجرایی و قانون گذاری می باشد.
در زمینه دولت الکترونیک تعاریف مختلفی وجود دارد که در ذیل به پاره ای از این تعاریف اشاره می گردد:
به کارگیری و گسترش دولت الکترونیک غالباً در جهت انجام تغییرات در فرآیندهای دولتی نظیر تمرکز زدایی، بهبود کارایی و اثر بخشی است. اصولاً تعریف واحدی درباره دولت الکترونیک وجود ندارد و این مسأله ناشی از ماهیت پویا و متغیر فناوری است. امروزه به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور بهبود کارایی و اثر بخشی، شفافیت اطلاعات و مقایسه پذیری مبادلات اطلاعاتی و پولی در درون دولت، بین دولت و سازمان های تابعه آن، بین دولت و شهروندان و بین دولت و بخش خصوصی، "دولت الکترونیک" اطلاق می شود[2]. دولت الکترونیک، شیوه ای برای دولت ها است که در آن با استفاده از فناوری های جدید، به افراد، تسهیلات لازم برای دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی، اصلاح کیفیت آنها و ارائه فرصت های گسترده برای مشارکت در فرآیندها و نمادهای مردم سالار را می دهد[1]. شبکه اداره عمومی سازمان ملل نیز دولت الکترونیک را این گونه تعریف می کند: "استفاده کردن از اینترنت و شبکه‌گسترده جهانی برای انتقال اطلاعات و خدمات دولت به شهروندان".
در نهایت می توان دولت الکترونیک را این گونه تعریف کرد: "استفاده بخش های دولتی از تکنولوژی اطلاعات، به ویژه اینترنت، به منظور ارائه اطلاعات و خدمات به شهروندان، بخش های اقتصادی کارمندان و دیگر قسمت های دولت". در واقع دولت الکترونیک، پیش نیاز تحقق "تجارت الکترونیک" است. از سوی دیگر تحقق دولت‌الکترونیک در کشور، نیازمند مشارکت شهروندان الکترونیکی است که نقش موثرتری در رسیدن به اهداف مورد نظر ایفا می‌کنند.
ابعاد دولت الکترونیک
دولت ـ شهروند (G2C)
این نوع خدمت بر روی "توانایی دولت و شهروند برای برقرار کردن ارتباط اطلاعاتی از راه الکترونیکی و کارا" تمرکز دارد. در این رابطه، شهروند، سود بیشتری از ارتباطات دولت می‌برد که از ساده‌ترین مثال های آن می‌توان به انتقال الکترونیکی فرم‌های پستی اشاره کرد. از دیگر مزایای آن می توان به توسعه سواد اطلاعاتی ، امنیت‌زندان و رأی دادن الکترونیکی اشاره کرد.
دولت با بازار (G2B)
این نوع، تمرکز بر روی "توانایی کاهش هزینه‌ها و جمع آوری بهتر اطلاعات" دارد. این بعد به دولت اجازه می‌دهد که کالاهایی را بخرد، صورت حسابش را پرداخت کند و با روشی اثربخش‌تر از لحاظ هزینه، با بازار تجاری ارتباط بگیرد. همچنین دولت را یاری می‌کند تا داده‌ها را برای تجزیه و تحلیل جهت کمک در تصمیم‌گیری‌ها به دست آورد.
از اهداف این بخش از دولت الکترونیک موارد زیر قابل ذکراست:
توانایی تنظیم مستمر و پویا برای نمایندگی‌ها و توانمندی‌های الکترونیکی فزاینده مالیاتی برای بخش تجاری.
تثبیت و تقویت اطلاعات تجاری برای داده‌های صادرات / واردات و به وجود آوردن پذیرش‌تجاری برای "مرکز اطلاعات".
دولت با دولت (G2G)
این بخش تلاش دارد که کارایی تحویل خدماتی را زمانی که تبادل اطلاعات در خلال خود دولت یا با دیگر دولت هاست، بالا ببرد. این بخش به دولت امکان می‌دهد که به نحوی اثربخش، با حذف موانع و دوباره کاری‌ها، ارتباط برقرار کند. همچنین این نحوه رابطه می‌تواند بازرسی جرائم و امنیت‌کشوری را ممکن‌سازد. از مثال های آن می‌توان به همکاری میان دولتی، توسعه سیستم های پاسخ اضطراری و ارتباط‌گیری نمایندگی‌های اجرایی قانون، اشاره کرد.
درون دولتی (IEE)
این بعد از مربع دولت الکترونیک، بر روی سیستم های تحویل خدمات و اطلاعات که در میان سیستم دولت الکترونیک قرار دارند، متمرکز است. این بخش به دنبال این هدف است که صرفه‌جویی‌های واقعی را به وسیله فراهم کردن زمینه‌ای برای مدیریت بهتر مسائل و موضوعات زنجیره پشتیبانی، به همان خوبی گردآوری اطلاعات، صورت دهد. این بخش به دولت امکان می دهد که به نحوی اثربخش زنجیره پشتیبانی خود را مدیریت نماید تا بدین وسیله حداقل انبارها و حداقل قیمت را به دست آورد[10].
مزایای دولت الکترونیک
در ذیل فهرستی از مهم ترین مزایای دولت الکترونیک به اختصار بیان گشته اند:
- افزایش سطوح خدمات مشتری و کاهش هزینه‌ها؛
- توزیع اطلاعات؛
- ایجاد این تلقی از شهروندان که آنها مشتریانی هستند که رضایت شان مهم است؛
- با جمع آوری اطلاعات به تصمیم گیران کمک می شود تا اثربخش‌تر به شهروندان خدمت‌رسانی کنند؛
- کمک به تمرکز گرایی در برخی فعالیت‌ها؛
- مدیریت دولتی کاراتر؛
- تسهیلات و سرعت بیشتر؛
- کاهش فساد اداری و شفافیت بیشتر امور؛
- گسترش فرهنگ خود خدمات رسانی؛
- انجام فعالیت های مالی و اعتباری؛
- شرکت درانتخابات؛
- پر کردن فرم های الکترونیکی برای مقاصد مختلف؛
- تعامل با نهادهای مختلف دولتی و تجاری و اجتماعی؛
بر پایه نتایج تحقیقات انجام شده، باید گفت که پیاده سازی دولت الکترونیکی نه تنها یک کار فنی صرف نیست، بلکه از جنبه های گوناگونی همانند میزان پذیرش شهروندی، مطابقت فرهنگی و حتی کارکردهای بومی مورد انتظار متفاوت خواهد بود. در مرحله پس از پیاده سازی نیز نگاه دولت و شهروندان مختلف است؛ گاه به شکل مشتری به شهروند نگاه می شود، گاه یک مشاور و گاه یک ناظر. گام بعدی بومی سازی این فرآیندها با توجه به تجربیات دیگر کشورها برای کشور خودمان می باشد.
نویسنده:
روح الله تولّایی و همکاران
اجازه انتشار:
قید نشده
نوع:
ترجمه
منابع:
رضایی، حمیدرضا، داوری، علی "دولت الکترونیک"، ماهنامه تدبیر، شماره 146، تیر1383.
صفری، حسین و همکاران، "مدل بلوغ دولت الکترونیک وزارت بازرگانی ایران"، فصلنامه دانش مدیریت، شماره 63، زمستان 1382.
کرباسی، امیر، "شهروند الکترونیک، نیاز هزاره سوم؛ چهارمین همایش ملی تجارت الکترونیکی"، آذر 1386
Akman, Ibrahim, Ysici, Ali, Arifoglu, Ali, E- Government: A global view and an empirical evaluation of some attribute of citizens, Government Information Quarterly, 22, 2005
F. King, Stephen, Citizens as customers: Exploring the future of CRM in UK local government, Government Information Quarterly, 24, 2007
G. Reddick, Christopher, Citizens interaction with e-government: From the streets to servers?, Government Information Quarterly, 22, 2005
R. Eschenfelder, Kristin, A., Miller, Clark, Examining the role of Web site information in fascinating different citizen-government relationship: A case of state Chronic Wasting Disease Web sites, Government Information Quarterly, 24, 2007
Parent, Michael, A., Vandebeek, Christine, C., Gemino Andrew, Building citizen trust through e- Government, Government Information Quarterly, 22, 2005
Evans, Donna, C., Yen, David, E- government: An analysis for implementation: Framework for understanding cultural and social impact, Government Information Quarterly, 22, 2005
Evans, Donna, Yen, C., David, E-Government: Evolving relationship of citizens and government, domestic and international development, Government Information Quarterly, 23, 2006
منبع اصلی مقاله:
پایگاه مقالات علمی مدیریت
