آیا روباتها جای انسان را می‌گیرند؟
واژه‌ی روبات می‌تواند هم به ماشینهای فیزیکی و مکانیکی اشاره داشته باشد و هم تداعی‌کننده‌ی عاملهای نرم‌افزاری و مجازی باشد که معروفترین آنها، Internet Bots هستند. با توجه به اینکه در حال حاضر بحثها و اختلاف سلایق علمی مختلفی در مورد تعریف روباتها وجود دارد، به طور عام و در حالت کلی می‌توان ماشینهایی را روبات نام نهاد که حداقل چند ویژگی از ویژگی‌های زیر و نه لزوماً همه‌ی آنها را داشته باشند:
- طبیعی نیستند و با ابزارها و مواد مصنوعی ساخته شده‌اند
- می‌توانند محیط اطراف خود را حس کنند
- می‌توانند با اجسام و مواد محیط اطراف خود تعامل کنند و در آنها تغییر ایجاد نمایند
- درجاتی از هوش مصنوعی را دارند و می‌توانند بر پایه‌ی رویه‌ها و تسلسلهایی که قبلاً برای آنها برنامه‌ریزی و پیش‌بینی شده است، انتخابهای هوشمندانه با توجه به شرایط موجود انجام دهند
- قابل برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی هستند
- با درجاتی از چرخش یا تغییر حالت، قادر به ایجاد دگرگونی در اشیا هستند
- می‌توانند حرکتهای پیش‌بینی‌شده‌ی سریع و متناسب انجام دهند
برای مهندسان روباتیک، ظاهر و شمایل بیرونی روباتها در درجه‌ی کمتری از اهمیت نسبت به نحوه‌ی کنترل و برنامه‌ریزی آنها قرار دارد. هرچه قدر که توانایی کنترل و پیش‌بینی اوضاع خاص بدون کمک عامل انسانی توسط روباتها بالا برود، بیشتر می‌توان آنها را یک روبات یا ماشین هوشمند با قابلیتهای اصلی و واقعی یک روبات نام نهاد. به عبارتی میزان توانایی روباتیک یک دستگاه، به میزان هوشمندی و قابلیت تصمیم‌گیری آن بستگی دارد بدون اینکه توسط انسان کنترل شود. همچنین برای بسیاری از افراد عادی، اگر یک ماشین یا دستگاه الکترونیکی به لحاظ ظاهری شبیه به انسان باشد، به راحتی روبات خطاب می‌شود. برای مثال یک ماشین میل‌لینگ‌کاری CNC با وجود اینکه به لحاظ ظاهری شبیه به بازو و دست انسان است، اما قدرت انتخاب و تصمیم‌گیری ندارد و به اشتباه روبات خطاب می‌شود در حالی که تنها یک ماشین ساده است.
تاریخچه‌ی روباتها
سابقه و تاریخچه‌ی ایده‌ی ساخت انسانهای مصنوعی که بتوانند کارهای روزانه‌ی افراد عادی را انجام دهند، به سده‌هایی دور و عصر افسانه‌ی کادموس برمی‌گردد. یعنی قهرمانی که دندانهای اژدها را در زمین کاشت و این دندانها هنگام رشد، به سربازانی دلیر تبدیل شدند! یا پیگمالیون، کوتوله‌ی افسانه‌یی آفریقایی که توانست مجسمه‌ی گالاتا را به انسان زنده تبدیل کند. در افسانه‌های یونانی، خدای تغییرشکل‌یافته‌ی فلزکاری یعنی ولکان (هپاستیوس) ، خدمتکارانی مکانیکی برای خود تولید کرد که از طلاهای منقوش و تراشیده‌شده به شکل میزهای سه‌پایه‌یی ساخته شده بودند و می‌توانستند بر پایه‌ی قدرت و توانایی‌های مصنوعی خود حرکت کنند. کیمیاگر ایرانی قرون وسطی یعنی جابربن‌حیان که بسیاری از نظریات نوین استفاده شده در شیمی امروز نیز بر پایه‌ی افکار و ابتکارات او بنا شده‌اند، دستورالعملهایی برای ساخت مارها، عقربها و انسانهای مصنوعی نوشت که در "کتاب سنگها"ی وی مطرح شدند. در چین باستان نیز گزارشهای کنجکاوانه و تحقیقاتی جالبی در متون شخصی به نام "لی زی" که به قرن سوم قبل از میلاد مسیح نوشته شدند به چشم می‌خورد. یکی از اولین روباتهای ساخته شده‌ی دنیا "کلپسیدرا" است که تسیبیوس، فیزیکدان و مخترع یونانی آن را در سال 250 قبل از میلاد اختراع کرد. این ماشین، یک ساعت آبی بود که بر اساس مکانیزم خاص طراحی‌شده بر پایه‌ی آب، می‌توانست نقش تایمرهای امروزی را بازی کند و فرد را از به پایان رسیدن یک بازه‌ی زمانی مشخص، مطلع سازد. الجزری، مخترع عرب‌زبانی که در سال 1206 میلادی درگذشت و دوره‌ی حکومت آرتیوکیدها را تجربه کرد، اقدام به ساخت لوازم آشپزخانه و سازهای موسیقیایی نمود که به کمک نیروی آب کار می‌کردند. او همچنین نخستین روبات قابل برنامه‌ریزی انسان‌نما را در آخرین سال عمرش ساخت. اختراع او، یک قایق آبی بود که در آن چهار نوازنده‌ی مصنوعی موسیقی برای مراسم و برنامه‌های جشن سلطنتی، آهنگ می‌نواختند و حاضران را سرگرم می‌کردند. یکی از اولین روباتهای هوشمند شناخته‌شده در دنیا نیز توسط لئوناردو داوینچی ایتالیایی در اواسط سال 1495 میلادی طرح‌ریزی و پرداخته شد که بعدها متن و دستورالعمل کامل اجرای برنامه‌ی آنها در سال 1950 توسط دانشمندان کشف گردید. طرح او شامل نوشته‌ها و نقاشی‌هایی بود که یک شوالیه‌ی مصنوعی را نشان می‌داد. این شوالیه قادر به نشستن، برخاستن، حرکت دادن دستها و سرش بود. از اولین روباتهای اتوماتیک که به آدم آهنی معروف شدند، در سال 1738 توسط ژاک دو واکنسون فرانسوی اختراع شد. ساخته‌ی او یک اردک ماشینی بود که می‌توانست دانه‌های حبوبات را بخورد و هضم کند. این اردک همینطور قادر بود بالهایش را به هم بزند و آنها را باز و بسته کند. اما اگر بخواهیم به صورت گذرا و مختصر، تاریخچه‌ی روباتهای هوشمند را دنبال کنیم می‌توانیم از قایق اسماعیل‌ابن رزاز الجزری عرب به عنوان نخستین روبات شبه انسان نام ببریم. پس از شروع به کار طرح‌ریزی شوالیه‌ی آهنی لئوناردو داوینچی در سال 1495، و نیز اردک هوشمند دو واکنسون فرانسوی در تاریخچه‌ی ساخت روبات، به اتفاقات دیگری از جمله استعمال واژه‌ی روبات به شکل امروزی توسط کارل آپک اهل چکسلواکی در سال 1920 برمی‌خوریم. قبل از آن در سال 1898، نخستین روبات ارتباطی به وسیله‌ی نیکولا تسلا ساخته شد و در نمایشگاهی در باغ میدان مدیسون پرده‌برداری گردید. واژه‌ی هوش مصنوعی نیز که در حال حاضر یکی از بهترین رشته‌های دانشگاهی زیرمجموعه‌ی ریاضیات است، برای نخستین بار در سال 1956 توسط ماروین مینسکی و جان مک‌کارتی استعمال گردید.
مسوولیتهای امروز
روباتها امروزه برای مقاصد و مصارف مختلفی به کار گرفته می‌شوند. استفاده‌های اصلی از روباتها را در دو دسته‌ی اصلی می‌توان جای داد. کارهایی که روباتها آنها را بهتر از انسانها انجام می‌دهند. در چنین مواردی، روباتها باعث افزایش بهره‌وری، صحت و دقت انجام کار و پایداری نتیجه می‌شوند. دسته‌ی دوم، کارهایی هستند که انسانها بهتر از روباتها انجام می‌دهند اما نیاز است که برای دلایل و اهداف خاصی، انسان از فرآیند انجام کار حذف شود تا مکانیزاسیون به شکلی واقعی عملی گردد. در چنین مواردی، روباتها می‌توانند ما را از انجام کارهای سخت، خطرناک و طاقت‌فرسا بی‌نیاز سازند. مشاغلی که نیاز به سرعت، دقت، اطمینان و ثبات دارند می‌توانند به راحتی توسط یک روبات انجام شوند به صورتی که نتیجه‌ی کار او با کیفیت‌تر از انسان باشد. برای مثال بسیاری از کارهایی که به صورت سنتی در کارخانجات با دست انجام می‌شدند، حالا دیگر روباتیک شده‌اند. این امر باعث می‌شود تا بتوان قیمت نهایی محصولات را کاهش داد که از مهمترین آنها می‌توان خودروها و قطعات الکترونیک را نام برد. سابقه‌ی کار روباتها در کارخانجات به بیش از 50 سال می‌رسد. در حال حاضر بیش از 800 هزار کارخانه در سراسر دنیا به روباتهایی مجهز هستند که بخش عمده‌ی کارهای دستی کارگران را با نیروی بازوهای مکانیکی انجام می‌دهند. 42 درصد کارخانجات سراسر ژاپن به طور کلی با روباتها فعالیت می‌کنند در حالی که کشورهای اروپایی حدود 40 درصد کل کارخانه‌ها و کارگاههای صنعتی خود را با روباتها مدیریت می‌کنند. این رقم برای ایالات متحده به 18 درصد می‌رسد. کارخانه‌های تولید اتوموبیل، بهترین نمونه‌های اتوماسیون کارخانه‌یی هستند. جایی که در چند دهه‌ی گذشته، راهبری فعالیتهای صنعتی یکی از سودآورترین مشاغل دنیا یعنی تولید خودرو و اتوموبیل به طور کلی به روباتها سپرده شده است. گفته می‌شود در کارخانجات تولید اتوموبیل دنیا، هر یک روبات در خطوط تولیدی، به ازای ده نفر انسان، کار می‌کند. اما در مورد کارهایی که قابلیت دستی انسانها برای انجام آنها، بهتر و کارآمدتر است، برای دلایل خاصی، استفاده‌ی از ماشینها و روباتها ترجیح داده می‌شود. این کارها می‌توانند برای انسانها زیان‌آور، سخت، خسته‌کننده، دشوار و حتی خطرناک باشند. از جمله‌ی آنها می‌توان به نگهداری و نظافت حیوانات خانگی اشاره کرد. این کار در حال حاضر توسط بسیاری از خانواده‌ها به روباتها سپرده شده است. جست‌وجو و کاوش در درون آتش‌فشانها نیز از این جمله است.
روباتها برای ما چه کار می‌کنند؟
روباتهای صنعتی در حال حاضر به طور گسترده برای حمل و نقل و بسته‌بندی محصولات مختلف تولیدی کارخانجات استفاده می‌شوند. برای مثال دریافت بسته‌های آب معدنی از انتهای کمربند انتقال آب در یک خط تولیدی، جاسازی آنها درون بسته‌های پلاستیکی ضخیم و فشرده و انتقال دادن به محلی برای جمع‌آوری همه‌ی بسته‌ها بدون کوچکترین دخالت انسانی از جمله‌ی این کاربردهاست.
قیمتشان کاهش پیدا می‌کند، کارایی و قدرت محاسباتی‌شان بالا می‌رود و آنها را به ماشینهایی توانا و هوشمند برای وظایف پیش‌پاافتاده و دردسرساز داخل خانه تبدیل می‌کند. این یعنی هنر روباتها در محیط خانه. پاک کردن کیسه‌های جاروبرقی، شست‌وشو و جارو زدن زمینها، رنگ‌آمیزی دیوارها و هرس کردن چمن‌های اضافی و علفهای هرز از جمله‌ی این کارها هستند. در سال 2006 بنا بر آمارهای اعلام شده، روباتهای خانگی پرفروش‌ترین روباتهای دنیا بوده‌اند.
زمانی که یک شخص نمی‌تواند در محل انجام کاری مشخص حاضر شود به دلیل اینکه آن کار خطرناک است، یا برای انجامش باید مسافت زیادی طی شود، تله‌روباتها قابل استفاده هستند. تله‌روباتها بیش از آنکه دستگاههایی برنامه‌ریزی شده باشند که یک فرآیند و پروسه‌ی مشخص و متوالی را دنبال می‌کنند، توسط یک کاربر (انسان) هدایت و کنترل می‌شوند. یک روبات جراح می‌تواند بدون دخالت مستقیم پزشک، در ابعادی بزرگ، عمل جراحی را برای متخصص شبیه‌سازی کند و در مقیاسی کوچک و نانوسلولی، به داخل بدن بیمار برود و وظایفی پیش‌بینی‌نشده را به انجام برساند.
روباتهای نظامی که نوعی از تله‌روباتها هستند، با سرعتی روزافزون توسط ارتشها و قدرتهای نظامی دنیا به کار گرفته می‌شوند. این روباتها می‌توانند در مسافتهایی طولانی مدیریت و کنترل شوند و به جست‌وجو و کاوش عوارض طبیعی و انسانی و حتی آتش گشودن بر مقصدهای مشخص بپردازند بدون اینکه در آنها حتی یک سرباز ساده نیز به عنوان راننده یا اپراتور حضور داشته باشد. در جنگهای پنج سال اخیر آمریکا با عراق و افغانستان، صدها نمونه از این روباتها استفاده شدند.
جمعیت بسیاری از کشورهای صنعتی دنیا مانند ژاپن در حال حاضر رو به پیری می‌رود. این یعنی جمعیت افراد سالخورده‌یی که باید از آنها محافظت شود تا یک زندگی آرام و سالم را سپری کنند، رو به افزایش است. حالا که افراد جوان برای محافظت و نگهداری از جمعیت سالمند رو به افزایش، بسیار کم‌تعداد و ناتوان هستند، از روباتهای پرستار استفاده می‌شود!
روباتها و مرگ انسانها
روبرت ویلیامز، یکی از نخستین کسانی بود که توسط یک روبات کشته شد! او کارمند شرکت اتوموبیل‌سازی فورد بود. یک دادگاه رسمی در آمریکا، رییس وقت این شرکت را به پرداخت 10 میلیون دلار به خانواده‌ی آن مرد محکوم کرد. اما کنجی اورادای ژاپنی، نمونه‌ی معروفتری از کشته‌شدگان هنگام کار با یک روبات است. او در سال 1981 زمانی که 31 ساله بود و در شرکت کشاورزی کاوازاکی کار می‌کرد کشته شد. اورادا، یک مهندس الکترونیک بود و داشت روی یک روبات شکسته کار می‌کرد که پس از تعمیر آن، موفق نشد به طور کامل و درست خاموشش کند. این روبات پس از روشن شدن، مهندس تعمیرکار را یک بسته‌‌ی برنج تصور کرد و آن را داخل دهانه‌ی یک بیل مکانیکی قرار داد و بیل مکانیکی در حال کار کردن نیز مرد را از بین برد. روباتها نیز مانند همه‌ی تولیدات و دستاوردهای بشری، ضمن اینکه عواید و منافع بسیاری را با خود همراه می‌آورند، اما می‌توانند مضرات و خساراتی نیز به وجود بیاورند. در حال حاضر، مهندسان ژاپنی مشغول کار کردن بر روی نسل جدید روباتهایی هستند که قدرت تولید نسل را داشته باشند. مطمئناً تولید این روباتها ، هرچند انقلابی در صنعت تولید روبات و ماشینهای صنعتی به وجود می‌آورد، اما تاثیراتی غیرقابل پیش‌بینی بر روی آینده‌ی انسانها و حتی بنیان خانواده خواهد داشت. مطمئناً تا زمانی که کشور ما به جرگه‌ی کشورهای صنعتی گروه 8 نپیوندد، نخواهد توانست از امکانات و تسهیلات بین‌المللی برای نوآوریهای جدید و نیز وارد کردن نسل جدید روباتها به داخل کشور استفاده کند و مطمئمناً از عوارض معدودی که کار با این ماشینهای هوشمند دربر خواهند داشت، دور خواهد بود. اما اینکه مزایا و امکانات یک روبات خانگی یا صنعتی تا چه حد می‌تواند به دگرگون کردن اقتصاد و صنعت کمک کند، بحثی متفاوت است و نیاز دارد تا برای رسیدن به نتایج و فواید آن، یک سرمایه‌گذاری و تجدید نظر اساسی اتفاق بیفتد.
